Euskara, Europako hizkuntzarik zaharrena

Euskara bizirik irauten duen Europako hizkuntzarik zaharrena da. Baieztapen hori hizkuntzalari, aditu eta ikertzaile gehienek berresten dute.  Euskara hizkuntza bizia eta oso zaharra da; bere jatorria, gaur-gaurkoz, ez da ezagutzen. Hizkuntzalari eta historialari garrantzitsuek uste dute orain dela 15.000 urte Altamira, Ekain edo Lauscaux-eko kobazuloetako biztanleek hitz egiten zuten hizkuntzaren oinordeko zuzena dela eta horixe defendatzen dute.

Bere antzinatasunean gutxienez neolitiko garaira arte atzera egingo genuke, nahiz eta euskararen jatorria hori baino askoz lehenagokoa dela pentsarazten diguten frogak ere badauden. Litekeena da mintzaira artikulatuaren jatorrizko fokoetako bat izatea ere.

Euskararen sustrai ezezagunak

Gaur egun, euskal biztanleriaren %37k hitz egiten du euskara, Pirinioen alde bietan kokatutako euskal lurralde ezberdinetan bizi diren milioi bat euskaldunek, gutxi gorabehera; euskalduna adierak, literalki itzuliz gero, “euskaraz hitz egiten duena” esan nahi du. Zona geografiko horretan, hain zuzen ere, aurkitzen dira aztarnategi paleolitiko garrantzitsuenetako gehienak eta kontinenteko haitzuloetako artearen zati handiena. Gainera, aldi glaziarrean Mendebaldeko Europako gizaki-kontzentraziorik handiena zegoen eremu geografikoa da eta hori esanguratsua litzateke europar sustrai linguistikoetara jotzerako orduan.

Theo Venneman Municheko Ludwig-Maximilian Unibertsitateko prestigio ezagutuko linguistak zera dio: “hizkuntza guztiek dute haien jatorria nonbait eta askotan ez dakigu non. Baina hemen lantzen ari garen garaian, euskara ez zen inondik etorri, dagoeneko hemen zegoen gainerako hizkuntzak iritsi zirenean. Kontzeptu horren pean, euskara Europako hizkuntzarik zaharrena da. Beste hizkuntza guztiak Ekialdetik etorri ziren atzerriko hizkuntzak ziren eta izan zuten eragin handiagatik, biztanle primitiboei inposatu zitzaizkien. […] euskara da europar hizkuntza-familia oso batetik biziraun duen bakarra”.

Teoria horren arabera, Europan ez zen hizkuntza bakarra egon, elkarren arteko ahaidetasuna zuten dialekto ugari baizik, eta horien artean, euskara litzateke bizirik iraun duen bakarra. Horregatik, euskara litzateke Europa Zaharreko kulturekiko azken hizkuntza-lotura.

Ikertzaile asko saiatu den arren urte luzez euskararen jatorria argitzen, kontua da argitu gabeko enigma bat izaten jarraitzen duela. Horregatik, hizkuntzalaritza ofizialak isolatutako hizkuntza gisa definitzen du euskara, hau da, ezagutzen den ezein hizkuntzarekin harremanik ez daukan eta beste hizkuntza batzuekiko ahaidetasuna oraindik zehazteke daukan hizkuntza gisa.

Euskal hamar herritarretatik sei euskaldunak izango dira 2036an

Hala ere, euskara hain hizkuntza zaharra izanda ere, oso erabilia da gaur egun eta ondo integratuta dago euskal gizartean, bai euskal erakundeetan, baita enpresa, ikastetxe, etxe eta biztanleen eguneroko bizitzan ere. 2017. urtearen hasieran aurkeztutako azterlanean aurreikusitakoaren arabera, aurton Euskadiko biztanleen erdiak izango dira euskaldunak (%59,5), 2011ko datuen arabera orain dugun %36,4ren aldean.

Horrez gain, testuan bertan aurreikusitakoaren arabera, 25 urtetik beherako euskaldunen kopurua %73,2tik %83,4ra igoko da, eta, 25-49 urteko adin-tartean, ordea, %59,5ekoa izango da. Hartara, 20 urtean, euskara lehenengo hizkuntza izango da hamar euskal herritarretatik hirurentzat (gaur egun, %23,5ekoa da). Gainera, zeresan berezia izango du gazteenen artean, 24 urtetik beherako euskal herritarren erdientzat ia-ia euskara lehenengo hizkuntza izango delako. Hori dela eta, hazkuntza 16,7 puntu portzentualekoa izango da. Helduen prestakuntzari dagokionez, urtero 4.500 lagun euskaldundu egingo omen direnez, gaur egungo erritmoari eutsiko zaio.

Euskaldun askok haien eguneroko bizitzan euskaraz hitz egitea nahiago duten arren, guztiak dira elebidunak eta espainiar hizkuntza ere ondo hitz egiten dute (edo frantsesa, Pirinioen iparraldekoen kasuan). Horregatik, Euskadi bisitatzen duenak, bi hizkuntza garrantzitsurekin harremanetan jartzeko aukera bikoitza dauka: antzinako jatorria daukan eta bakarra den euskararekin, eta nazioartean asko hitz egiten den espainierarekin.